Материалы сайта
Это интересно
Конспект по истории Беларуси
VII БЕЛАРУСЬ У XVII ст. 1. Антыфеадальная вайна 1648 — 1653. Беларусь ва умовах вайны Расии и РП 1654 — 1667г. 2. Выники Пауночнай вайны и феадальных мижусобиц для беларуских зямель. 1. Галоуная линия унутрыпалитычнага развицця Р. П. праходзила на стыке зауседнай барацьбы шляхты з каралеускай уладай. Идэолаги свецких феадалау имкнулися абаснаваць тэорыю шляхецтва ап якой абвяшчалася Рымскае паходжанне шляхты. Гэта праявилася у "экзэкутцыйнай праграме", па якой шляхецкия колы патрабавали ад коралеускай улады звароту шляхецких "адабраных" у яе раней правоу. Гэтая праграма атрымала назву праграмы выпраулення Р. П. и была накиравана на развицце шляхецкай дэмакратыи. Пад идэями агульнашляхецкай роунасци и свабоды праходзила канцэнтраванне улады улады у руках шляхты. Сярод шляхецких правоу были: 1) права маемасци на зямлю; 2) свабода ад падаткау, пошлин, воинских пастояу; 3) права асабистай недатыкальнасци, займаць дзярж. пасады, выбираць караля. Апафеозам шляхецких вольнасцей стау прынцып "либерум вета" (свабоднае забараняю) яки стау дзейничаць на сеймах з 1652 года. Дастаткова было аднаму з дэпутатау сказаць забараняю и не магло быць прынята рашэнне не тольки па гэтаму пытанню, але и па усей павесцы гэтага дня. Шляхта Беларуси вельми актыуна уключылася у палитычную барацьбу легка мяняючы рэлигийную прыналежнасць. Што датычыць усих груп феад.-зап. сялянства, то агульнай для их тэндэнцыяй быу штодзенны рост павиннасцей и змяншэння зямельн. надзелау. Так, паншчына павяличылася да 2 дзен з 1/4 частки вытоки у тыдзень. Пэуныя змяньшэнни адбылися и у статусе гарадоу. Аутаномия дзярж. гарадоу была падарвана тым, што сеймавыя пастановы абавязвали администрацыю даваць даваць праваздачу аб сваих даходах старастам. У прыватна-уласных гарадах улада феадала стала шырэй. Эканам. становишча горада падрывалася канкурэнцыяй таварау, вырабляемых на весцы и феадальных фальварках. Адсутничали некаторыя мытныя пошлины, узрасла колькасць юрыдык. Уся шляхецкая Р. П. уступила у перыяд глыбокага эканамичнага заняпаду и палитычнага крызиса. Усе гэта вылилася у антыфеадальныя выступленни сялянства, прымаушыя формы нац.-рэлигийнга рухуУнутраныя мижусобицы дампаунялися шэрагам бесперапынных разбуральных войн у знешней палитыцы. Мясцовая антыфеадальная барацьба бел. пачынаецца з канца 16ст. и усе часцей зливаецца з барацьбой украинскага народу. Адным з самых значных паустанняу гэтага часу было паустанне Севярына Наливайки 1595 г. Пасаушыся на Падолли и Валыни гэты рух перакинууся на поудзень Беларуси. Пасля яго падаулення яшчэ доуги час працягвалася з`яуленне на гэтых тэрыторыях казацких атрадау. У 1606 — 1610 гг. было дастаткова магутнае выступленне магилеуских гаражан на чале са Стахорам Митковичам. У 1632 — 1634 гг на землях ВКЛ Царом Микаилам была развязана вайна з Р. П. за зварот Смаленска, Чарнигаускай и инш. зямель адабраных Р. П. раней. Але самым цяжким па выниках для Беларуси были падзеи сяр. 17 ст. У 1648г. на Украине пачалося магутнае народнае паустанне на чале з Б. Хмяльницким. У битве пры Жоутых водах и Карсуни ен разбиу польския войски. Летам 1648 г. пачалися хваляванни сельскага и гарадскога насельництва Беларуси. На поудзень Беларуси прыходзяць атрады укр. казакоу на чале з Галавацким, Небабай, Гаркушай. Паустанне на Беларуси не адрознивалася вяликай арганизацыяй. Сяляне вырашали свае лакальныя пытанни и высвятляли адносины са сваими феадалами. Але размах выступлення быу дастаткова шыроки. Паказальным было паустанне у верасни 1648г. у Пинску, для падаулення якога спатрэбиуся атрад шляхцицау пад камандваннем князя Мирскага и замежнае войска. Паустанцы были жорстка пакараны. Больш 3тыс. было забита, але супрациуленне працягвалася у иншых гарадах. Выступленне сялян и гаржан у Белар. супраць феад., шляхты и катал. царквы разам з атрадами Хмяльницкага працягвалися да 1653 года. Хмяльницки личыу рэальным у вынику перамоги уз`яднананне поудня Бел. з Украинай. У вайне Укр. и Польшчы апошняя выйшла вышла пераможцай. Рашэнем земскага сабору и перыяслаускай рады Укр. пераходзила у руск. падданства, захоуваючы сваю аутаномию. Пры гэтым рус. цар аутаматычна станавиуся прациуникам Р. П. Па плану рус. камандвання асноуныя ваенныя дзеянни были разгорнуты на тэрыторыи Литвы и Беларуси. У 1694 — 1657 гг. вялася рус.-польск. вайна за беларускую тэрыторыю, таму сучасныя гисторыки часта называюць яе рус.-бел. вайной. Аслабленая Р. П. не змагла аказаць супрациулення, таму за лета и восень 1654г. рус. войски заняли Смаленск, Полацк, Вицебск, Магилеу и г. д. И пакольки гэтыя гарады без бою не здавалися, яны были вельми разбураны. Вяликия страты панесли унияцкия и каталицкия касцелы, манастыры. Далучэнне да Расии ничога незмянила у становишчы народных мас. Феадалы абвяшчали аб пераходзе у падданства Расии и царская администрацыя захавали их уладанни, правы и прывелегии. Сяляне были пазбаулены правоу и падвяргалися гвалту. Верагодна, тольки гараджане атрымали больш свабоды ад феадалау. Вельми варожа адносилася царская администрацыя да унияцкай царквы. Авалодванне рус. войсками Укр., Белар. и часткай Литвывыкликала занепакоенасць у зах. Еур. краинах баяушыхся далейшага узмацнення рус. дзяржавы, т.к. выхад Расии на Зах. Дзвину адчыняу ёй шлях да Балт. мора, дзе у гэты час имкнулася устанавиць панаванне Швецыя. Летам 1655 г. Карл Х выкарыстаушы слабину Р. П. выступае супраць яе. За некальки месяцау шведы акупиравали значную частку Польшчы , поунач Литвы, бел. гарады Друю и Дрысу. Польски кароль Ян Казимир збег у Силезию, Карл Х абвясциу сябе польским каралем. На бок Швецыи перайшли асобныя литоус. магнаты, ад имя яких Радзивил и Корвин-Гансеуски у жниуни 1655 года падписали дагавор аб пераходзе ВКЛ пад пратэктарат Швецыи. Апасаючыся узмацнення Швецыи рус. урад пайшоу на перамир`е з Польшай. Абедзве дзяржавы абязалися выступиць на барацьбу са Швецыяй. Рус.-швец. вайна пачалася у 1656 г. и працягвалася да 1661 г. кали быу падписаны Кардзицки мир, згодна якому Расия адказвалася ад набыццяу у Прыбалтыцы. Пайсци на гэта Расия была вымушана, так як новы гетман укр. Выгоуски з часткаю казацкага войску перайшоу на бок Польшчы и Р. П. парушыла перамир`е. Ваен. дзеянни зноу ахапили Бел. и Укр. 1659 г. склауся неудала да Р.П. але паслязаключэння памиж Р.П. и Швецыяй Алиускага миру на працягу 1660 — 1662 гг. поспех спарарожничау Польшчы. Рус. пакинули Брэст, Гродна, Вильна, Барысау, Магилеу. Дарэчы и у бел. землях быу рух за зварот у склад Р.П. Напрыклад у 1661 г. паустала шляхта и гарадск. вярхушка Магилева, якая у адну ноч перабила 5тыс. рус. гарнизон. Пасля 1662г. ваен. дзеянни памиж Расияй и Р.П. прыняли зацяжны характ., знясильваючы абодва баки. У студзени 1667 г. памиж гэтыми 2-мя дзяржавами было заключана Андрусаускае перамир`е на 13 з паловай гадоу. Па яго умовах за Рас. замацоувалася Смаленская, Чарнигава-Северская земли и левабяр. Укр. На правым беразе Дняпра "на вечныя часы" да Расии адыходзиу Киеу. Бел. и правабяр. Укр. заставалися у складзе Р. П. Перыяд з сяр. 17 ст. можна назваць патопам для Белар. Па падликах вучоных загинула 52% насельництва, прычым на усх. Бел. кожныя 80 са 100. Не засталася ни воднага горада, вески, якия б ни были спустошаны, спалены и разрабаваны. Напрыклад, у Брэсце было 1500 двароу засталося 869, у Полацку 1502 — 102, у Вицебску 982 — 56. Такая ж карцина назиралася и у веске. Вельми дорага абышлися народу и шляхецк. гонар, и царскае жаданне зямельных далучэнняу, и казацкая вольнасць, адсутнасць талерантнасци. У вынику кан. 16 — 17ст. — адзин з самых цяжких перыядау у нашай гисторыи: — раз`яднанне грамадства; — перарыу уласнай культурнай традыцыи; — пачатак рэлигийнай нецярпимасци з атрыбутами инквизицыи у адносинах да прагрэсиуных думау и людзей; — падрыу эканамичных сил; — физ. знишчэнне генафонду. Аднак нават у гэтых умовах не перарывалася навуковая, культурная, грамацка-палит. и сац.-прававая прагр. думка. яна прадстаулена именами С. Буднага, Сматрыцкага, С. Полацкага, Лышчынскага, Филиповичаи инш. 2. Да пачатку 17ст. Расия заняла становишча адной з Вялик. краин свету. Имкнучыся канчаткова узмацниць гэтае станавишча, яна уступае у вайну са Швецыяй, якая валодала усим пабяр. Балтыи. Польския магнаты, якия парывали вярнуць тэрыторыю Ливонии, выступили у гэтай барацьбе на баку Расии. Тэатр ваен. дзеянн. у Паун. вайне 1700 — 1721 гг. стали тэрыторыи Эстонии, Латвии, Литвы, Польшы, Укр. и Бел. Вайна пачалася дрэнна для Расии. Шведы у 1700 г. разграмили саюзницу Расии — Данию, пад Рыгай нанесли паражэнне вайскам Р.П. а затым пад Нарвай перамагли рус. войски. Упэунены у тым, што Расия не здольна працягваць вайну, швецк. кароль Карл XII кинуу свае силы у Р.П. И хаця яна не магла аказаць кольки-небудзь сур`езнага супрациулення, ваенныя дзеянни тут зацягнулися на пяць гадоу. Першае з`яуленне шведау на Беларуси адбылося у 1702 г., кали, рухаючы у Польшчу шведы разграбавали Гродна. Найбольш значн. битвай на Бел. была битва пры Лясной у1708 г. Для бел Паун. вайна скончылася у 1715г. Сяляне и гараджане непрымали прамога удзелу у ваен. дзеяннях, але, як и усялякая вайна, Пауночная суправаджалася эпидэмияй, голадам, падрывам и частковым знишч. вытворчых сил, экан. патэнцыялу. Забяспяч. абедзвюх армий у асноуным праводзилася за кошт мясц. насельництва рэквизицыи праводзилася Шведами. Па загаду Петра 1 бел. сяляне будавали на тэрыт. прыляг. да зах. межау Расии шэраг вежау и ахоуваць их ад ворагау. Мясц. сяляне павинны были пастауляць рус. армии фураж. Выникам Паун. вайны для Бел. стала скарачэнне насельництва на 1/3 частку, становишча пагаршалася унутрыпалит. барацьбой у ВКЛ за вярхоун. уладу, прыняушую форму мижусобнай вайны у першай палове 80-х гадоу узвысилися Сапеги, якия стали у апазиц. каралю, имкнучыся стаць на чале самастойнай Бел.-Лит. дзяржавы. Большасць шляхты, незадаволенная гэтым, аб`ядноувалася у канфедырацыю на чале якой стали Агинския и Вишнявецкия. Конфликт набыу характар грамадз. вайны. У листападзе 1700 г. недалека ад Вильна адбылася битва памиж войсками Сапег и шляхты. Сапеги были разбиты у сваей мижусобнай барацьбе.